علم را آمدی که بشکافی، مثل کشتی به سینه دریا
رمز بقاى دین در واقعبینى و سازگارى آن با نیازها و شرایط گوناگونى است که در طول زندگى نسل‌ها، یکى پس از دیگرى رخ می‌نماید. شریعت و مکتب، آن گاه میتواند در بستر تاریخ تداوم یابد، که قادر به حل معضلات اجتماعى و پاسخگو به پرسش‌هاى عقیدتى و عملى مردم باشد. نقش اجتهاد و مجتهدان در جامعه دینى، همانند نقش طبابت و پزشکان در جامعه بشرى است.اگر طبیبان راه درستى را در مداواى بیماری‌ها در پیش گیرند، عمل آنان شفا بخش و سازنده است، ولى اگر راه نادرست و داروهاى نامناسبى را تجویز نمایند، نه تنها بیماران بهبود نیافته که چه بسا بیمارى آنان شدت می‌یابد. پس از رحلت رسول خدا(ص)، یکى از نیازهاى مبرم جامعه اسلامى، اجتهاد و شناخت احکام بر اساس قرآن و سنت رسول الله (ص) بود. بر این اساس، یکى از محورهاى عمده تعلیمات ائمه(ع)، به‌ویژه امام باقر(ع) و امام صادق(ع)، زدایش قیاس از محیط فقاهت و اجتهاد بود.
حضرت امام باقر(ع) در شرایطى قرار گرفت که توانست نهضت فرهنگى عظیمى پدید آورد و در زمینه‌هاى تفسیر، فقه، کلام، اخلاق، تاریخ و... شاگردانى بزرگ همانند جابر بن‌یزید، محمد بن مسلم، زراره و... پرورش دهد و مبارزه‌هایى پیگیر و مداوم علیه انحرافات فکرى از جمله خوارج، غُلات و اصحاب قیاس سامان بخشد که این روند رافرزند گرامى‌اش تکمیل کرد و مکتبى را بنیان نهاد که بعدها به مکتب جعفرى شهرت یافت اگر این را مکتب باقرى نیز بنامیم سخنى دور از واقعیّت نگفته‌ایم، چرا که علوم اهل بیت را همین مکتب حفظ کرده است که نتیجه تلاش بیش از نیم قرن دو امام بزرگ شیعه است.
